Ο αυτορυθμιζόμενος μηχανισμός της αγοράς καθορίζεται από την αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης σε ανταγωνιστικό περιβάλλον. Χάρη σε αυτήν την αλληλεπίδραση, καθορίζεται σε ποιες ποσότητες και σε ποιες τιμές τα προϊόντα και οι υπηρεσίες έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση για τον καταναλωτή.
Μηχανισμοί αυτορρύθμισης
Η βασική προϋπόθεση για αυτορρύθμιση της αγοράς είναι η παρουσία ελεύθερου ανταγωνισμού, η οποία διασφαλίζει την επιθυμία των κατασκευαστών να παράγουν προϊόντα υψηλότερης ποιότητας σε πιο προσιτή τιμή. Ο μηχανισμός του ανταγωνισμού οδηγεί την μη επαγγελματική και αναποτελεσματική παραγωγή από την αγορά. Αυτή η ανάγκη καθορίζει την ανάπτυξη καινοτομιών στην παραγωγή και την αποτελεσματικότερη χρήση των οικονομικών πόρων. Αυτό το χαρακτηριστικό της αγοράς διασφαλίζει την ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου.
Η αγορά ως αυτορυθμιζόμενος μηχανισμός είναι μια διαδικασία βέλτιστης κατανομής πόρων, τοποθεσίας παραγωγής, συνδυασμού αγαθών και υπηρεσιών, ανταλλαγής αγαθών. Αυτή η διαδικασία στοχεύει στην προσπάθεια για μια ισορροπημένη αγορά, δηλαδή ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Ανάλογα με τους γενικούς οικονομικούς και τοπικούς παράγοντες, διαμορφώνεται η ζήτηση της αγοράς, η οποία αλλάζει υπό την επήρεια της επιστημονικής προόδου, το αποτέλεσμα του «κορεσμού» και τις αλλαγές στα γούστα. Η ευέλικτη τιμολογιακή πολιτική μιας ανταγωνιστικής αγοράς επιτρέπει στους κατασκευαστές να προσαρμόζονται συνεχώς στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ζήτησης, προσπαθώντας να φέρουν την πιο απαιτητική προσφορά στην αγορά.
Υπάρχουν δύο επιστημονικές προσεγγίσεις για την εξήγηση της αυτορρύθμισης της αγοράς. Αυτές οι προσεγγίσεις αντικατοπτρίζονται στο μοντέλο Walras και στο μοντέλο Marshall. Το μοντέλο του Leon Walras εξηγεί την ύπαρξη ισορροπίας στην αγορά από την ικανότητα της αγοράς να υποκαθιστά ποσοτικά την προσφορά και τη ζήτηση. Για παράδειγμα, στην περίπτωση χαμηλής ζήτησης για ένα προϊόν, οι παραγωγοί μειώνουν τις τιμές, μετά την οποία η ζήτηση για το προϊόν θα αυξηθεί ξανά - και ούτω καθεξής έως ότου εξισορροπηθεί ο ποσοτικός λόγος προσφοράς και ζήτησης. Η υπερβολική ζήτηση θα επιτρέψει στους παραγωγούς να αυξήσουν τις τιμές, κάτι που θα μειώσει τη ζήτηση - και ούτω καθεξής έως ότου επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.
Το μοντέλο του Alfred Marshall βασίζει την ισορροπία της αγοράς στην επίδραση της τιμής στην προσφορά και τη ζήτηση. Έτσι, εάν ένα προϊόν είναι υπερτιμημένο, η ζήτηση για αυτό μειώνεται, μετά την οποία ο κατασκευαστής μειώνει την τιμή και η ζήτηση για το προϊόν αυξάνεται - και ούτω καθεξής έως ότου η τιμή του προϊόντος γίνει όσο το δυνατόν πιο ρυθμισμένη. Αυτή η βέλτιστη τιμή ονομάζεται τιμή ισορροπίας.
Η έννοια του "αόρατου χεριού της αγοράς"
Ο ιδρυτής της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας, ο Αδάμ Σμιθ, χαρακτήρισε τη διαδικασία αυτορύθμισης της αγοράς ως «αόρατο χέρι» της αγοράς. Σύμφωνα με τη θεωρία του Smith, κάθε άτομο στην αγορά αναζητά το δικό του όφελος, αλλά, προσπαθώντας να καλύψει τις ανάγκες του, διασφαλίζει την επίτευξη του μέγιστου θετικού οικονομικού αποτελέσματος για ολόκληρη την κοινωνία και την αγορά στο σύνολό της. Η αυτόματη επιρροή του «αόρατου χεριού της αγοράς» διασφαλίζει τη διαθεσιμότητα στην αγορά της ποσότητας αγαθών και υπηρεσιών που απαιτούνται για τους καταναλωτές της ποιότητας και της ποικιλίας που χρειάζονται. Η αόρατη επίδραση του χεριού εξηγείται από την αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης και την επίτευξη ισορροπίας της αγοράς.
