Οι διεθνικές εταιρείες έχουν αναδυθεί στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. κατέλαβε μια βασική θέση στην παγκόσμια οικονομία και μέχρι σήμερα έθεσε τη δυναμική της σύγχρονης ανάπτυξής της. Οι TNC λειτουργούν ως μηχανισμός μεγιστοποίησης των κερδών, επειδή η εξάπλωση δραστηριοτήτων στο έδαφος διαφόρων χωρών παρέχει προφανή πλεονεκτήματα - τόσο οικονομική (διαθεσιμότητα ορισμένων πόρων) όσο και νομική (ατέλεια της νομοθεσίας ορισμένων χωρών, γεγονός που καθιστά δυνατή την εξαίρεση από τελωνεία, φόρους και άλλους περιορισμούς). Οι TNC μετακινούν κυριολεκτικά τη σύγχρονη οικονομία, δημιουργούν θέσεις εργασίας και οι δραστηριότητές τους παρέχουν πολλά οφέλη για τις φτωχές χώρες. Ταυτόχρονα, ήταν οι TNC που έγιναν ο κύριος στόχος κριτικής από συνδικάτα, υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντολόγους.
Τι είναι ένοχοι οι TNC
Με κεφάλαια που συχνά υπερβαίνουν τους προϋπολογισμούς των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών, οι πολυεθνικές εταιρείες προσπαθούν να κυριαρχήσουν στις αγορές, παραβιάζοντας τους κανόνες του θεμιτού εμπορίου και του θεμιτού ανταγωνισμού. Αναπτύσσοντας την παραγωγή τους σε ανεπτυγμένες χώρες με ατελή νομοθεσία, οι TNC αποφεύγουν την ευθύνη για πολλά αδικήματα.
Αξιωματούχοι τέτοιων εταιρειών παραδέχθηκαν ότι «υπερεκμετάλλευση, παιδική εργασία, παρενόχληση συνδικαλιστικών οργανώσεων και αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε ορισμένα εργοστάσια. Στην πραγματικότητα, τα εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι κοινά για πολλές επιχειρήσεις στον Τρίτο Κόσμο, και οι επιχειρήσεις προσπάθησαν να κρύψουν αυτά τα γεγονότα μέχρι τη στιγμή της ανάπτυξης διεθνών σκανδάλων. Αξίζει να εξετάσουμε τις συνθήκες που συνέβαλαν σε εταιρικό παράπτωμα. Ακόμα και τότε, αποκαλύφθηκαν αρνητικά φαινόμενα: οι εταιρείες προσπάθησαν να επηρεάσουν πολλές πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες, να ασκήσουν πίεση στις κυβερνήσεις των χωρών και να καταπατήσουν την εθνική κυριαρχία των κρατών.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, βρέθηκαν στοιχεία ότι η γερμανική εταιρεία «διατηρεί μια εταιρική σχέση με τα αντιμαχόμενα κόμματα στο Κονγκό. Οι στρατιωτικοί σχηματισμοί που ελέγχουν τις περιοχές με φυσικούς πόρους πούλησαν λάδι, ασήμι, ταντάλιο, καθώς και «διαμάντια αίματος» στη γερμανική ανησυχία. Τα έσοδα χρησιμοποιούνται για την αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού και όπλων. Ο ΟΗΕ έχει επιβάλει απαγόρευση κάθε εμπορικής επιχείρησης με «διαμάντια αίματος», αλλά εξακολουθούν να καταλήγουν στα διεθνή χρηματιστήρια στη Γενεύη, τη Νέα Υόρκη και το Τελ Αβίβ. Έτσι, μια διεθνής εταιρεία υποστηρίζει τη μεγαλύτερη σύγκρουση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία σκότωσε τη ζωή σχεδόν 2 εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο άμαχος πληθυσμός είναι τα θύματα του πολέμου και οι ανήλικοι εμπλέκονται στις ίδιες τις εχθροπραξίες.
Στην Αργεντινή, μεταξύ 1976 και 1983, η ανησυχία της Ford για τα αυτοκίνητα ακολούθησε μια βίαιη αντι-συνδικαλιστική πολιτική, υποστηριζόμενη από την κυρίαρχη στρατιωτική χούντα. Οι «μη κερδοφόροι» εργαζόμενοι ακτιβιστές απήχθησαν και εξόντωσαν.
Η Shell Corporation, η οποία παράγει προϊόντα πετρελαίου, έχει κατηγορηθεί επανειλημμένα ότι βλάπτει το περιβάλλον μέσω των οικονομικών της δραστηριοτήτων. Το 1995, μόνο χάρη στις διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας και τις εκκλήσεις για μποϊκοτάζ των προϊόντων της εταιρείας, ήταν δυνατό να αποφευχθεί η πλημμύρα μιας πλατφόρμας πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα. Το 1970, υπήρξε μια σημαντική ανακάλυψη πετρελαίου στη Νιγηρία, για την οποία η εταιρεία δεν έχει ακόμη θεωρηθεί υπεύθυνη. Σύμφωνα με ειδικούς, το ποσό αποζημίωσης για όλα τα περιβαλλοντικά εγκλήματα της Shell αντιστοιχεί στον κρατικό προϋπολογισμό της Νιγηρίας, ο οποίος έχει πληθυσμό 120 εκατομμυρίων.
Τα ζητήματα των νομικών περιορισμών στις δραστηριότητες των διεθνικών εταιρειών προέκυψαν τη δεκαετία του '70. ΧΧ αιώνακαι αμέσως έγινε πηγή σύγκρουσης μεταξύ των ιδιαίτερα ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης και των χωρών που μόλις απελευθερώθηκαν από τον αποικιακό ζυγό. Και οι δύο πλευρές, προσπαθώντας να δημιουργήσουν ένα νέο νομικό πλαίσιο, επιδίωξαν διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα, αν και επίσημα προσπάθησαν να καταλήξουν σε συμφωνία.
Τα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη και ορισμένοι διεθνείς οργανισμοί υπό τον έλεγχο αυτών των κρατών (ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Παγκόσμια Τράπεζα) άσκησαν πιέσεις για τα συμφέροντα των διεθνικών εταιρειών. Συγκεκριμένα, αυτό το κόμμα ζήτησε περιορισμό της επιρροής στις TNC εκ μέρους των κρατών υποδοχής, προστασία των επενδύσεων από την εθνικοποίηση ή απαλλοτρίωση.
Από την άλλη πλευρά, οι μετα-αποικιακές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής υπέβαλαν αιτήματα για αυξημένο έλεγχο από τα εθνικά κράτη στις δραστηριότητες των TNC, την ανάπτυξη αξιόπιστων μηχανισμών για την ευθύνη των διεθνικών εταιρειών για τα αδικήματά τους (περιβαλλοντική ρύπανση, κατάχρηση μονοπωλιακής θέσης στις αγορές, παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), καθώς και αύξηση του ελέγχου των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των TNC από διεθνείς οργανισμούς, ιδίως τα Ηνωμένα Έθνη.
Αργότερα, με τη βοήθεια του ΟΗΕ, και οι δύο πλευρές άρχισαν να λαμβάνουν μέτρα για την ανάπτυξη ενός διεθνούς νομικού πλαισίου για τις TNC.
Όπως γνωρίζετε, μία από τις πρώτες διεθνείς νομικές πράξεις που καθιέρωσαν τις γενικές αρχές του περιορισμού των δραστηριοτήτων των TNC ήταν ο Χάρτης των Οικονομικών Δικαιωμάτων και τα καθήκοντα των κρατών (1974). Ωστόσο, αυτή η πράξη δεν ήταν αρκετή για την ανάπτυξη ενός ενιαίου συστήματος γενικά αποδεκτών κανόνων συμπεριφοράς για τους TNC. Το 1974, δημιουργήθηκαν οι διακυβερνητικές επιτροπές των Ηνωμένων Εθνών για τις διεθνικές εταιρείες και το Κέντρο για τις TNC, οι οποίες άρχισαν να αναπτύσσουν ένα σχέδιο κώδικα συμπεριφοράς για τις TNC. Μια ειδική «ομάδα 77» (μια ομάδα αναπτυσσόμενων χωρών) ξεκίνησε τις δραστηριότητές της για να μελετήσει και να συνοψίσει υλικά που αποκαλύπτουν το περιεχόμενο, τις μορφές και τις μεθόδους των TNC. Ανακαλύφθηκαν TNC που παρεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών όπου βρίσκονται τα υποκαταστήματά τους και αποδείχθηκε ότι προσπαθούν να επεκτείνουν τους νόμους των χωρών όπου βρίσκονται τα κέντρα ελέγχου τους σε αυτές τις περιοχές, και σε άλλες περιπτώσεις, στην Αντίθετα, εκμεταλλεύτηκαν την τοπική νομοθεσία. Προκειμένου να αποφύγουν την εποπτεία των δραστηριοτήτων τους, οι TNC κρύβουν δεδομένα για τον εαυτό τους. Όλα αυτά, φυσικά, απαιτούσαν την κατάλληλη παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας.
Ένα σημαντικό βήμα προς τη δημιουργία ενός νομικού πλαισίου για τη λειτουργία των TNC ήταν η ανάπτυξη από τα μέλη του ΟΗΕ του Κώδικα Συμπεριφοράς της TNC. Μια διακυβερνητική ομάδα εργασίας ξεκίνησε τις εργασίες της για το σχέδιο κώδικα τον Ιανουάριο του 1977. Ωστόσο, η ανάπτυξη του Κώδικα παρεμποδίστηκε από συνεχείς συζητήσεις μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών και των χωρών της «ομάδας των 77», καθώς επιδίωκαν διαφορετικούς στόχους και αυτό εκφράστηκε σε συνεχείς διαφωνίες σχετικά με τη διατύπωση του περιεχομένου ορισμένων κανόνων.
Οι αντιπροσωπείες των ηγετικών χωρών προσχώρησαν στις βασικές θέσεις: οι κανόνες του Κώδικα δεν πρέπει να έρχονται σε αντίθεση με τη Συμφωνία για τις TNC των χωρών του ΟΟΣΑ. Οι ανεπτυγμένες χώρες υποστήριξαν ότι η Συμφωνία βασίστηκε στο ιστορικό διεθνές δίκαιο δεσμευτικό για όλες τις χώρες, αν και ο ΟΟΣΑ ήταν και παραμένει ένας περιορισμένος οργανισμός μελών.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, τα μέρη κατέληξαν σε συμβιβασμό, και αποφασίστηκε ότι ο Κώδικας θα περιέχει δύο ίσα μέρη: πρώτον, ρυθμίζει τις δραστηριότητες των TNC. Το δεύτερο είναι η σχέση των TNC με τις κυβερνήσεις των χωρών υποδοχής.
Στη δεκαετία του '90 του εικοστού αιώνα, η ισορροπία δυνάμεων άλλαξε σημαντικά, αυτό οφείλεται κυρίως στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ και στην κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Ταυτόχρονα, οι χώρες της «ομάδας των 77» έχουν χάσει την ευκαιρία να επηρεάσουν την πολιτική έναντι των TNC στο πλαίσιο του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της έγκρισης του Κώδικα Συμπεριφοράς της TNC.
Ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι οι διεθνικές εταιρείες και οι βιομηχανικές χώρες, υπερασπίστηκαν τα συμφέροντα των TNC, ταυτόχρονα έχασαν το ενδιαφέρον τους για την υιοθέτηση αυτής της κωδικοποιημένης πράξης, αν και προϋποθέτει πολλούς κανόνες που θα παγιώσουν τη θέση των παγκόσμιων εταιρειών στις παγκόσμιες αγορές και θα εισαγάγουν θετικά τάξη στον νομικό τους κανονισμό. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ακόμη και χωρίς καμία νομική επιβεβαίωση, οι TNC αισθάνθηκαν τον εαυτό τους αφεντικό στον κόσμο και δεν χρειάζονταν, στην πραγματικότητα, να επισημοποιήσουν τη θέση τους.
Και μέχρι σήμερα, οι κυβερνήσεις των μετα-αποικιακών χωρών απαιτούν από τον ΟΗΕ να αναπτύξουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς που θα βοηθήσουν στην αποτροπή της κατάχρησης από τις TNC. Συγκεκριμένα, υπάρχει μια πρόταση για τη χρήση κυρώσεων από τις κυβερνήσεις των κρατών από τα οποία προέρχονται οι TNC υπέρ των επηρεαζόμενων χωρών. Δεδομένου ότι η πλειονότητα των TNC προέρχονται από τις χώρες του «χρυσού δισεκατομμυριούχου», οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών προσπαθούν να αποφύγουν τις συγκρούσεις με τις TNC, ώστε να μην επιβαρυνθούν με νέες υποχρεώσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπερασπίζονται συχνά τη θέση ότι οι TNC «αποκόπτονται» από το κράτος προέλευσης, στερούνται της «εθνικότητας» υπό τη διεθνή νομική έννοια αυτού του όρου και έχουν απολύτως κοσμοπολίτικο χαρακτήρα δραστηριότητας, αφήνοντας έτσι το θέμα της ευθύνης της TNC Άνοιξε. Ταυτόχρονα, τα υπανάπτυκτα κράτη συνδέουν σαφώς τις ηγετικές χώρες με εταιρείες, κάτι που είναι επίσης λάθος, καθώς οι ίδιες οι εταιρείες δεν ελέγχονται από τον πληθυσμό των κορυφαίων χωρών, οπότε τίθεται το ερώτημα γιατί οι επιχειρήσεις πρέπει να πληρώνουν για εγκλήματα από κρατικούς προϋπολογισμούς.
Όλα αυτά τα γεγονότα δείχνουν ότι μέσα στο παγκόσμιο σύστημα, όπου κυβερνά τα μεγάλα χρήματα, είναι δύσκολο να βρεθεί ένας «χρυσός μέσος» μεταξύ των συμφερόντων των ανεπτυγμένων και των μετα-αποικιακών χωρών, οπότε ο νόμος θα παίξει μόνο το ρόλο ενός περισσότερο ή λιγότερο καλυμμένου εκθέτη οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο, τα εγκλήματα των TNC δεν γίνονται απαρατήρητα. Χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο οργανώνουν και παρακολουθούν εταιρικές δραστηριότητες, αναφέρουν παραβιάσεις στα μέσα ενημέρωσης και συχνά επιτυγχάνουν αποτελέσματα. Η TNK επανειλημμένα έκανε παραχωρήσεις υπό την πίεση του κοινού, αναγκάστηκαν να αντισταθμίσουν τις απώλειες, να καταστέλλουν την επικίνδυνη παραγωγή και να δημοσιεύσουν ορισμένες πληροφορίες. Ίσως οι ίδιοι οι άνθρωποι, χωρίς τη βοήθεια πολιτικών, να είναι σε θέση να αντισταθούν στον πιο αγενή δράστη της εποχής της παγκοσμιοποίησης;
Η δραστηριότητα των μαχητών για ηθική κατανάλωση και μποϊκοτάζ των TNCs έχει ως αποτέλεσμα το γεγονός ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερες εταιρείες, για τις οποίες η δική τους φήμη είναι κατά πρώτο λόγο και όχι υπερ-κερδοσκοπικά. Υπάρχουν διεθνείς εμπορικοί οργανισμοί, όπως η "Trans Fair", που παρακολουθούν την τήρηση των κανόνων του δίκαιου εμπορίου, των δίκαιων αμοιβών και των συνθηκών εργασίας και της περιβαλλοντικής ασφάλειας της παραγωγής. Με τις αγορές τους, αυτοί οι οργανισμοί διασφαλίζουν την αποκατάσταση των παλαιών αγροτικών δομών και, συνεπώς, την επιβίωση των μικρών αγροτών. Ωστόσο, είναι απίθανο η φιλανθρωπική οργάνωση μεμονωμένων θεμάτων να είναι σε θέση να θέσει τέρμα στο παγκόσμιο σύστημα, το οποίο θέτει τα κέρδη πάνω από όλες τις ανθρώπινες αξίες …
